عوارض کار طولانی مدت با کامپیوتر شامل ضایعات چشم، سردرد ، کمر درد و فشار در نواحی مچ دست ، شانه و گردن و دردهای گردن و شانه است که با خستگی شدید عضلات این ناحیه همراه است، دردهای مفصل آرنج، مچ، انگشتان و نهایتاً دردهای پشت و کمر می باشد.

فراموش نکنیدزمانی که در هنگام کار با کامپیوتر بدن بیش از حد به جلو خم شده باشد . شانه و عضلات گردن قادر به نگهداشتن وزن سر نیست و به یاد داشته باشید که بیشتر دردهای ناحیه گردن و پشت که هنگام کار با کامپیوتر عارض می شوند به دلیل قرار گیری نادرست بدن روی صندلی و پشت میز است .

جهت جلوگیری از درگیری عضلانی و اسکلتی موارد زیر را رعایت کنید: 

1- میز و صندلی خود را به شکل استاندارد انتخاب کنید.

2- از میز، صندلی، مانیتور، صفحه کلید و موس به شکل صحیح استفاده کنید .

3- انجام حرکات نرمشی ساده به صورت تمرین روزانه را فراموش نکنید.

حال به برسی موارد بالا می پردازیم :

صندلی مناسب برای پشت کامپیوتر چه ویژگیهایی باید داشته باشد ؟
1- ارتفاع صندلی باید قابل تنظیم باشد. ارتفاع صندلی ، 41 تا 52 سانتی متر توصیه می شود.

2- سطح نشیمنگاه صندلی باید دارای طول و عرض 40 تا 48 سانتی متر باشد.برای افراد چاق صندلی های پهن تر توصیه می شود.

3- ضخامت تشک در حدود 4 تا 5 سانتی متر باشد و رویه آن از جنسی باشد که اصطلاحاً بتواند تنفس کند و لبه جلو صندلی، گرد و لبه بیرونی آن، نرم باشد.

4- زاویه پشتی با تشک صندلی ، حداقل 95 تا 110 درجه باشد. 5- عرض پشتی صندلی باید حداقل 32 تا 36 سانتی متر باشد.ارتفاع پشتی صندلی را نیز بین 50 تا 82 سانتی متر توصیه می کنند.صندلی باید در قسمت قرار گرفتن گودی کمر (ارتفاع 15 تا 20 سانتی متراز پایین) داری یک قوس محدب و در قسمت پشت دارای یک قوس مقعر باشد.

6- صندلی های مورد استفاده در کار با رایانه بهتر است دسته دار بوده و دسته آن با ارتفاع میز کار مطابقت داشته باشد. همچنین دارای 5 چرخ بوده و چرخان باشد. شیب کف صندلی 5 تا 15 درجه برای تمایل به جلو و 5 درجه تمایل به عقب را امکان پذیر سازد.

طریقه صحیح استفاده از میز، صندلی، مانیتور، صفحه کلید و موس :

بهترین حالت نشستن پشت میز این است که کمی بدن را به عقب متمایل کنیم، به طوری که زاویه ی بین ران‌ها و تنه حدود 135 درجه شود. البته از آنجایی که این زاویه ممکن است باعث سُرخوردن ما به عقب و حتی افتادن شود(اگر تکیه گاهی نداشته باشیم)، محققان به 120درجه هم رضایت داده اند. آنها می گویند این گونه نشستن می‌ تواند باعث کاهش کمر درد شود.

به گفته ی این محققان 32 درصد مردم بیش از 10 ساعت را در روز، به صورت نشسته سپری می ‌‌کنند و نیمی از آنان حتی برای صرف ناهار نیز،میز خود را ترک نمی‌ کنند و دو سوم مردم زمانی که از کار به منزل باز می ‌گردند، باز هم می ‌نشینند.

علاوه بر این، بررسی‌ها نشان داده است که یک سوم افراد به همین علت، یعنی بد نشستن های طولانی، از کمر درد رنج می برند. پس، از آنجا که بد نشستن می تواند با ایجاد فشار بر ستون فقرات و رباط‌ های مربوطه، انسان را دچار دردمزمن و بد شکلی کند، لازم است اصول درست نشستن را بدانیم تا دچار این مشکلات نشویم.

بیشتر ما در طول ساعات کاری، پشت میز و روی صندلی هایی نشسته ایم که نه به وضعیت قرار گرفتن شان توجه داریم ونه به نحوه ی نشستن خودمان روی آنها. اما وقتی که کارمان تمام می شود، از دردی که در کمر و گردنمان حس می کنیم، می‌فهمیم که باید نشستن خود را اصلاح کنیم.

وقتی که زاویه ی نشستن ما قائمه باشد، انحنای طبیعی ستون فقراتمان کمتر شده و باعث می‌ شود به صفحه های ژله ای بین مهره ها فشار بیشتری وارد شود. در ضمن ثابت نشستن طولانی با فشار پی در پی، باعث خوردگی و ساییدگی مهره ها و نرسیدن خون کافی به دیسک و سخت شدن و کاهش قابلیت انعطاف آن می شود.همه ی این عوامل دست به دست هم داده و ما را دچار کمردرد می کنند.

در نهایت هم این ما هستیم که باید تصمیم بگیریم آیا می ‌خواهیم درست بنشینیم تا سالم بمانیم، یا اینکه با تنبلی، تسلیم کمردرد می شویم و یک عمر عذاب می کشیم. بد نیست بدانید متخصصان برای اصلاح وضعیت نشستن چهار مرحله را پیشنهاد کرده اند:

 صندلی:

تا جایی که می توانید باسن خود را به تکیه گاه(پشت) صندلی نزدیک کنید. ارتفاع نشیمنگاه صندلی را طوری تنظیم کنید که کف پایتان صاف روی زمین قرار گیرد و زانوهای شما در راستای ران‌هایتان باشند (ران وساق پا زاویه ی 90 درجه داشته باشند).

پشتی صندلی باید با نشیمنگاه زاویه 120 درجه بسازد. در این زاویه کمترین فشار بر ستون مهره ها وارد می شود و انحناهای آن در وضع طبیعی خود قرار می ‌گیرند. اگر لازم است از کوسن های کوچک استفاده کنید تا پایین و بالای کمرتان هم تکیه گاه داشته باشد.

این کار باعث می شود انحنای طبیعی ستون فقرات حفظ شود و فشار کمتری به کمر وارد شود. دسته های صندلی هم باید طوری تنظیم شود که وقتی دست ها را روی آن قرار می دهید، شانه ها یتان شل و آزاد باشند. 

صندلی مورد استفاده در محیط کار با کامپیوتر باید از خصوصیات زیر برخوردار باشد :
    1- دارای پشتی باشد ، به صورتی که گودی کمر را در بر گیرد و ( پشتی ) از نظر افقی و عمودی تراز باشد .
    2- چرخان باشد .
    3- از هر نظر (زوایا و فواصل) قابل تنظیم باشد .
    4- دارای پایه ای محکم باشد .
    5- روکش آن از جنسی باشد که هوا را از خود عبور داده و سبب تعریق نشود و لغزنده نیز نباشد .
    6- لایه داخلی آن 2 تا 3 سانتیمتر ضخامت داشته باشد .
    7- حداقل عرض آن 40 سانتیمتر باشد .
    8- چرخ آن قابلیت حرکت بر جنس کفپوش اتاق را داشته باشد .
    9- ارتفاع آن با ارتفاع میز متناسب باشد .
    بر اساس اصول ارگونومی که از سوی سازمان بین المللی توصیه شده ، ارتفاع نشمینگاه صندلی باید 25 الی 35 سانتیمتر پایین تر از سطح میز کار در نظر گرفته شود .

ماوس :
    1- امروزه ماوس ها با شکل های مختلف وارد بازار شده اند.بنابراین انتخاب ماوس عامل مهمی در هنگام کار با کامپیوتر است.
    2- حتی المقدور ماوس وصفحه کلید هم سطح باشند.
    3- در هنگام کار با موس ، مچ دست و ساعد بایستی دارای تکیه گاه باشند.
    4- از کلیدهای میانبر به جای استفاده از ماوس کمک بگیرید: مانندctrl+s برای ذخیره کردن و ctrl+pبرای چاپ کردن.
    5-از پدهایی (صفحه های مخصوص ماوس) که امروزه به عنوان پد طبی مطرح است، استفاده شود.

میز و صفحه کلید کامپیوتر
میز خود را طوری قرار دهید که نزدیک ترین فاصله را با شما داشته باشد. اگر با صفحه کلید کامپیوتر کار می کنید، میز کشویی آن یا خود صفحه کلید را تا حد ممکن به سمت خود بکشید. دقت کنید قسمتی که بیشتر از همه استفاده می کنید، مستقیم جلوی شما قرار گیرد که کمرتان مجبور به چرخش نشود.

ارتفاع میز هم باید طوری تنظیم شود که آرنج و شانه های شما بتواند آزاد و شل قرار گیرند و مچ دست های شما خم نشوند (در امتداد ساعد باشد). در این حالت معمولا یک زاویه 110 درجه بین ساعد و بازو ایجاد می شود. برای نوشتن هم نباید روی میز خم شوید، بلکه با نزدیک کردن میز و صندلی، خود را به کار مسلط کنید.

صفحه کلید :
    1- صفحه کلید مورد استفاده باید در دسترس فرد و در محلی قرار گیرد که در هنگام کار با آن ، ساعد و بازوها زاویه ای بین 80 تا 100 درجه ایجاد نمایند . در این حالت باز و باید به زمین عمود باشد و مچ نباید هیچ گونه فشاری را متحمل شود و نباید به بالا ، پایین یا داخل خم شود . برای این منظور می توان از تکیه گاه مخصوصی استفاده کرد .

    2- صفحه کلید باید از بدنه کامپیوتر مجزا باشد .
    3- صفحه کلید باید بطور دقیق در جلوی فرد قرار گیرد .

میز کار :
    1- ارتفاع سطح میز کار باید قابل تنظیم باشد .
    2- فضای در نظر گرفته شده برای پاها در زیر میز باید مناسب باشد .
    3- سطح میز کار باید به اندازه ای بزرگ باشد که جای کافی برای تمامی اشیا و وسایل موجود باشد .
    وسایلی که در هنگام کار بیشترین موارد استفاده را دارند ، باید در نزدیکی اپراتور و در دسترس وی قرار داشته باشد و سایر وسایل نیز باید به صورتی منظم در جای خود قرار گیرند . لازم به ذکر است که اگر امکان استفاده از یک میز بزرگ وجود نداشــته باشــد ، یا فضـای روی میز کوچک باشد ، می_توان با استفاده از پایه متحرک مانیتور ، ضمن تنظیم فواصل و ارتفاع مانیتور در بهترین حالات مطابق با اصول ارگونومی ، از فضای موجود نیز حداکثر استفاده راکرد که این وسیله با امکان چرخش 360 درجه به دور محور خود حرکت وضعی و انتقالی ، قابلیت تنظیم محیط کار را تا حد بسیار زیادی افزایش می دهد و در اثر افزایش قابلیت تنظیم فواصل و ارتفاعات مورد نیاز ، از خســتگی ســتون مهـره ها و سایر اندام ها جلوگیری می شود .
    4- سطح میزکار نباید سفید یا خیلی تیره باشد ، چون به نامساعد شدن شرایط روشنایی کمک می کند .

صفحه نمایش کامپیوتر و وسایل روی میز :
دقت کنید وسایل مورد استفاده روی میز را طوری قرار دهید که همه چیز در دسترس شما باشد و برای برداشتن یا کار با هر وسیله مجبور به خم شدن روی میز یا دراز کردن بیش از حد دستتان نشوید.

صفحه نمایش کامپیوتر باید بالای صفحه کلید و مستقیم روبروی چشم های شما باشد، طوری که گردن شما به پایین و بالا یا پهلو ها خم نشود. لازم است حداقل به اندازه ی یک بازو از صفحه نمایش فاصله داشته باشید.

یادتان نرود نسبت به پنجره طوری بنشینید که انعکاس نور در صفحه نمایش شما را اذیت نکند. تلفن هم باید در جایی قرار گیرد که به راحتی در دسترس باشد و برای جواب دادن به آن مجبور به خم شدن یا چرخش کمر نشوید. اگر صندلی تان نمی چرخد، بهتر است کل بدن را به سمتی که می خواهید بچرخانید نه کمرتان را.

مانیتور :
    بطور کلی مانیتورها ، ممکن است دو نوع خطر را برای افراد به وجود آورند که عبارتند از :
    الف ) خطر درخشندگی نور و یا انعکاس و بازتاب نور محیط اطراف به چشمان فرد
    ب ) خطر تشعشع
    از لحاظ اصول ارگونومی ، در هنگام کار با مانیتورها ، خصوصیات و اصول زیر باید مورد توجه قرار گیرند :
    1- بالاترین قسمت صفحه مانیتور در امتداد دید اپراتور قرار گیرد .
    2- فاصـله بین چشــم ها تا صــفحه مانیتور بین 30 تا 60 ســانتی متر و در بعضــی مـوارد در بهترین حالت ، 46 سانتی متر توصیه شده است .
    3- صفحه مانیتور نباید درخشندگی داشته باشد و نور را نیز نباید منعکس کند .
    4- تصاویر روی صفحه مانیتور باید واضح و خوانا باشند .
    5- جهت کاهش انعکاس نور محیط اطراف در مانیتور ، باید ضمن تنظیم مانیتور ، درخشندگی را نیز در منبع تولید آن کنترلکرد ( کاهش داد )
    6- مانیتورها باید در مکانی دورتر از پنجره و در امتداد قائم با آنها قرار گیرند .
    7- برای جلوگیری از انعکاس نور ، پس از تنظیم محیط کار می توان از یک فیلتر شیشه ای یا نوری استفاده کرد .
    
    8- برای جلوگیری یک زاویه دید مناسب به صورتی که صفحه مانیتور در میدان دید فرد واقع شود ، گردن باید راست نگاه داشته شود و مسیر دید نیز باید به سمت پایین باشد .
    9- جهت افزایش قابلیت تنظیم مانیتور نیز می توان از پایه متحرک استفاده کرد . این وسیله به ما امکان می دهد که با افزایش قابلیت تنظیم فواصل بر اساس اصول ارگونومی ، ضمن قراردادن مانیتور در محل مناسب ( از نظر قرار گرفتن در امتداد دید ) ، فاصله مناسبی را نیز بین فرد و مانیتور به وجود آورد و در نتیجه با پدید آوردن مناسب ترین شرایط دید ، از خستگی چشم و سایر عوارض چشمی و هم چنیــن سایــر ناراحتـی ها و عـوارض استـخوانــی ماهیچه ای ( در اثر وضعیتی که فرد برای مانیتور به خود می گیرد ) جلوگیری نمائیم .
    10- در مواقعی که از کامپیوتر برای اموری چون تایپ یا حروفچینی استفاده می شود ، باید از یک نگهدارنده قابل تنظیم ( copy holder ) در کنار مانیتور استفاده کنید .
    11- برای جلوگیری از خطرات میادین الکترومغناطیسی ، هیچ گاه نباید در پشت مانیتور قرار گرفت .

نورپردازی محیط کار:
    قرار دادن روشــنایی و انتخاب میزان مناســـبی از نور می تواند توانایی شخص را در هنگام دیدن تصاویر بر روی مانیتور افزایش دهد. اگر روشنایی بسیار زیاد باشد و یا نور بیش از اندازه مناسب بر روی صفحه مانیتور بیافتد ، برای دیـدن تصـاویـر بر روی مانیـتور دچــار مشـکل شــده و نمی توان تصاویر را به وضوح مشاهده کرد، بنابراین موجب خستگی چشم و سردرد می شود:
    1-میز کامپیوتر و مانیتور خود را به گونه ای در محیط کار قرار دهید که پشت به پنجره محیط کار باشد و نور بیرون ازاتاق بر روی مانیتور تابیده نشود و یا از پرده و نور گیر در پشت پنجره ها استفاده شود تا از ورود نور درخشان جلوگیری شود.
    2- ازنورهای مهتابی وخورشیدی بطور ترکیبی در محیط کار استفاده شود تا روشنایی مناسبی جهت خواندن در اختیار داشته باشید.
    3-در صورت استفاده از چراغ های مطالعه، منبع نور را به موازات خط دید خود قرار دهید.
    4-در صورتی که از مانیتور LCDاستفاده می شود،میزان روشنایی بیشتری مورد نیاز است.
    5-منابع روشنایی درخشان که در پشت صفحه نمایش قرار دارند می توانند برای کاربران با کامپیوتر مشکل ایجاد کنندو در واقع دیدن صفحه کار را بطور واضح برایتان مشکل می سازد.
توقف کار و استراحت :
حتی زمانی که کاملا طبق اصول صحیح نشسته اید، نشستن طولانی در یک جا، با ممانعت از جریان خون می‌ تواند برای بدنتان عوارضی ایجاد کند. بنابراین سعی کنید هر 20 تا 30 دقیقه، یکی دو دقیقه کار خود را متوقف کرده و حرکات کششی انجام دهید و بعد از هر ساعت 5 تا 10 دقیقه استراحت کرده یا کار خود را تغییر دهید.

البته نمی گوییم کار را تعطیل کنید، بلکه منظورمان از استراحت این است که با تغییر وضعیت بدنی خود به عضلات و مفاصل استراحت بدهید. کافی است هر عضله در خلاف جهتی که قرار داشته، قرار گیرد. برای این کار حتی می توانید بلند شوید و در اتاق خود چند قدم راه بروید.

هنگام نهار هم بهتر است از جای خود برخیزید و یک دوری در اطراف بزنید.

یادتان باشد علاوه بر عضلات و مفاصل، چشم های شما نیز نیاز به استراحت دارند. بنابراین گه گاه به جای نگاه کردن به صفحه نمایش به نقطه ای دور دست خیره شوید یا با کف دست تان 10 تا 15 ثانیه چشم هایتان را بپوشانید.

برای خود برنامه ریزی کاری داشته باشید ، به این صورت که بیش از 30 تا 45 دقیقه به حالت ثابت نشسته یا ایستاده نمانید و در بین کار حتماً وضعیت بدنی خود را تغییر دهید. حتی هر نیم ساعت سر جای خود بایستید و یا چند قدم راه بروید.

1ـ به تناوب از پشت میز کامپیوتر برخاسته، و با نرمشهای خیلی ساده، گردن ، بازو ، مچ دست و پاها را حرکت دهید. برای این منظور نرم افزار Stretch Break می تواند به شما کمک زیادی کند.این نرم افزار در مدت زمانهایی که از طرف خود شما مشخص می گردد بر روی صفحه مانیتور شما ظاهر شده و انواع نرمشها را به شما نشان می دهد و شما می توانید به همراه آن چند دقیقه نرمش نمائید.

2ـ صفحه مانیتور (صفحه نمایش) را طوری تنظیم کنید تا ستون فقرات شما به صورت مستقیم قرار گرفته و چشمان شما با قسمت بالایی صفحه نمایش در یک خط مستقیم قرار گیرند. این وضعیت برای چشمان شما راحتی بیشتری به همراه خواهد داشت.

3- فاصله صفحه مانیتور تا چشمان شما باید بین 50 تا 60 سانتی متر باشد.

4- هر 30 دقیقه به اشیائی که در فاصله 6 متری قرار دارند ، چند دقیقه چشم بدوزید.

5 – ارتفاع میز کامپیوتر باید بین 66 تا 71 سانتی متر باشد.

6- ترجیحاً از یک زیر پایی استفاده نمایید و پاها را روی آن قرار دهید.این وسیله به راحت بودن وضعیت پاهای شما کمک می کند.

7- میز کار را طوری قرار دهید که روشنایی لامپ های سقف در طرفین قرار گیرد و از قرار دادن میز در محلی که نور لامپ مستقیماً در برابر شما باشد خودداری شود.در استفاده از روشنایی طبیعی نیز نباید صفحه مانیتور در برابر پنجره قرار گیرد.

8- سطح صفحه کلید، تقریباً هم ارتفاع با دسته صندلی و آرنج باشد و مچ ها به طور عادی روی صفحه کلید ها قرار گیرد، به طوری که هنگام کار، ساعدها تقریباً موازی با افق قرار گرفته و زاویه بین مچ دست و ساعد، 5 تا 10 درجه باشد. موقعیت mouse در همان ارتفاع و فاصله نسبت به صفحه کلید است.
9- روشنایی محل کار باید مخلوطی از نورسفید و زرد بوده (ترجیحاً از لامپ مهتابی استفاده شود) و شدت آن درحدود 300 لوکس باشد.
10- برای به حداقل رساندن فشار بر روی گردن و کمر هنگام تایپ یک نوشته یا نامه ، استفاده از نگهدارنده های کاغذ برای قرار دادن نامه روی آن لازم است.

11- برای اتاق کار، دمای 23-19 درجه سانتی گراد و رطوبت حدود 50 درصد مناسب است.

12- بهتر است با باز کردن درب و پنجره ها و یا تعبیه دستگاه تهویه ، هوای اتاق به طور مرتب تعویض شود.

13- برای خود  از زیرپایی مناسب و راحت برای پاها استفاده کنید.

حرکات ورزشی که داخل اتاق کار یا میز کامپیوتر:

1) در حالت کاملاً صاف بنشینید. دست ها در کنار بدن قرار بگیرند. به آرامی هر دو شانه را بالا ببرید. 5 ثانیه مکث کنید و سپس شانه ها را رها کنید. این حرکت را 5 مرتبه تکرار کنید.

2) در حالت کاملاً صاف بنشینید. دست ها در کنار بدن قرار بگیرند. به آرامی هر دو شانه را 5 مرتبه به جلو بچرخانید و سپس 5 مرتبه به عقب بچرخانید.

3) در حالت کاملاً صاف بنشینید:

الف- هر دو دست را به صورت کشیده در جلوی خود بگیرید و انگشتان و مچ را باز و بسته کنید.(5 مرتبه)

ب- هر دو دست را به صورت کشیده در طرفین خود بگیرید و انگشتان و مچ را باز و بسته کنید.(5 مرتبه)

ج- هر دو دست را به صورت کشیده در بالای سر خود بگیرید و انگشتان و مچ را باز و بسته کنید.(5 مرتبه)

4) در حالت کاملاً صاف بنشینید:

الف- کف هر دو دست را به هم بچسبانید و تا جایی که ممکن است آرنج ها را بالا بیاورید.

ب- پشت هر دو دست را به هم بچسبانید و تا جایی که ممکن است آرنج ها را پایین بیاورید.

5) در حالت کاملاً صاف بنشینید. دست ها در کنار بدن قرار بگیرند. سر را به یک سمت خم کنید، طوری که گوش به شانه همان سمت نزدیک شود. 5 ثانیه مکث کنید و سپس به حالت اول برگردید (5 مرتبه). حرکت را برای سمت دیگر تکرار کنید.

6) سر را از حالت کاملاً صاف در راستای بدن به آرامی به پایین خم کنید، طوری که چانه به قفسه سینه نزدیک شود. 5 ثانیه مکث کنید و به حالت اول برگردید.

7) سر را از حالت کاملاً صاف در راستای بدن به آرامی به عقب خم کنید، طوری که احساس کشیدگی در جلوی گردن کنید. 5 ثانیه مکث کنید و به حالت اول برگردید.

در حالت کاملاً صاف بنشینید. عضلات شکم را منقبض کنید (شکم را داخل بکشید). 5 ثانیه مکث کنید. این حرکت را 5 مرتبه تکرار کنید.

9) در حالت کاملاً صاف بنشینید. پای راست را از روی زمین بلند کنید و مستقیم در راستای ران نگه دارید. 5 ثانیه مکث کنید (5 مرتبه). حرکت را با پای چپ تکرار کنید.

10) بایستید و دست ها را در گودی کمر بگذارید. به آرامی و فقط 10 درجه به عقب خم شوید و قفسه سینه را باز کنید. 5 ثانیه مکث کنید و به حالت اول برگردید. (5 مرتبه)

سپس 3 تا 5 نفس عمیق بکشید و به کار خود ادامه دهید.

در صورتی که مراحل بالا را رعایت نکردید و دچار درد شدید بهترین راه استراحت، ماساژ ملایم نواحی درگیر، ریلکس کردن عضلات و آرامش است.

ویژگیهای یک محیط کاری مناسب برای کاربران کامپیوتر به قرار زیر است :

1ـ وجود سیستم تهویه مطبوع
2ـ نور کافی و مناسب
3ـ استفاده از میز مخصوص که دارای عرض و ارتفاع استاندارد باشد.
4ـ استفاده از صندلی مخصوص کامپیوتر با ارتفاع قابل تنظیم برای جلوگیری از ناراحتی ستون فقرات کاربر .
5ـ استفاده از زیرپایی برای قرار گیری مناسب و راحت پاها.

6-کف پوش چوبی یا پلاستیکی برای جلوگیری از ایجاد الکتریسیته ساکن .
در صورتی که موارد گفته شده در بالا را رعایت کنید فواید بسیاری شامل موارد زیر نصیب شما خواهد شد :

- پیشگیری از اختلالات اسکلتی – عضلانی در بین شاغلین (مانند کمر درد ، سندروم تونل کارپال یا درد شدید در مچ دست ، درد ناحیه گردن ، درد ناحیه زانو یا آرنج و…)
- کمک به پیشگیری از حوادث شغلی
- افزایش میزان رضایت مندی کارکنان
- افزایش رفاه و آسایش کارکنان
- کمک به افزایش بهره وری در کار
- کمک به افزایش تولید

البته با وجود رعایت نکات فوق، باز هم امکان بروز بیماریهای خاص برای اپراتور وجود دارد کم تحرکی هنگام کار با کامپیوتر ، چشم دوختن در مدت طولانی به صفحه مانیتور و حرکات یکنواخت و تکراری مچ دست ، ممکن است سبب بروز انواع عوارض شوند.

این نکات را  در مورد کار با کامپیوتر حتما رعایت کنید:

1-در صورتی که درخشندگی صفحه مانیتور شما زیاد است آن را تنظیم کنید و در صورت لزوم از عینک ضد اشعه استفاده نمایید .

2- در طول کار با کامپیوتر با تمرکز بر روی هر چیز دیگری به جز صفحه رایانه چشم ها را در حالت استراحت و آرامش قرار دهید .

3- پلک بزنید ، بسیار از کاربران کامپیوتر حتی به اندازه کافی پلک نمی زنند ، این امر منجر به خشک شدن چشم و مشکلات دیگری می شود .

4- در صورتی که زیاد تایپ می کنید از نگهدارنده کاغذ استفاده کنید.

5- مچ شما نباید در حالت خم قرار گیرد و در زمان استفاده از کیبرد ، موس و سایر وسایل ورودی مچ باید در امتداد ساعد باشد تا دچار عوارض مزمن در مچ دست نشوید.

6- بازو ها و آرنج ها زمانی آرامش دارند که نزدیک بدن باشند .

7- در فاصله زمانی 45 دقیقه تایک ساعت از جای خود بلند شوید چند قدم راه بروید و نرمش کنید به این کار که کلاً 3 تا 5 دقیقه در هر نوبت طول می کشد به چشم وقت تلف کردن نگاه نکنید  

در صورتی که نمی توانید نکات بالا را رعایت کنید حداقل موارد زیر را حتما رعایت کنید :
1- تا می توانید هنگام کار از جایتان بلند شوید و حرکت داشته باشید.

2- تا جایی که ممکن است وسایل روی میز را در دسترس خود قرار دهید تا برای استفاده از آنها لازم نباشد مرتب روی میز خم شوید.

3- هنگام کار عضلات خود را شل و ریلکس(relax) کنید تا متحمل فشار انقباض عضلانی اضافی روی بدن خود نشوید.

آشنایی درمان با عارضه خشکی و بیماری چشم درکار با کامپیوتر واینترنت :

بیماری CVS :
عارضه خشکی و بیماری چشم  CVS یک بیماری کار مداوم با مانیتور  ( صفحه نمایشگر)  است ؛ تقریباً 3 تا 4 درصد کسانی که زیاد با کامپیوتر کار می کنند گرفتار این علائم هستند. مهم ترین علائم CVS عبارتنداز: خستگی و خشکی چشم، سوزش، ریزش اشک و تاری دید و ممکن است سبب درد در گردن و شانه ها نیز بشود.
علت پیدایش عارضه CVS آن است که چشم انسان حروف چاپی را بهتر از حروف نمایش داده شده بر روی مانیتور می بیند، زیرا حروف چاپی تضاد بیشتری با صفحه سفید زمینه داشته و لبه های آن ها واضح تر است حال آن که درمورد صفحه مانیتور چنین نیست و لبه های آن به وضوح حروف چاپی نیستند بلکه حروف از یک مرکز با تفاوت رنگ بالا شروع شده و به تدریج کم رنگ تر می شوند و پس از تبدیل به خاکستری کمرنگ ناپدید می گردند.
یکی از مهم ترین دلایل خشکی و سـوزش چشـم هنـگام کار با کامپیوتر کاهش میزان پلک زدن است به طوری که افراد هنگام کار با کامپیوتر تقریباً یک پنجم حالت عادی پلـک می زننـد.
در این گفتار با زبان ساده و نگاه پزشکی در مورد یکی از شایع ترین بیماری چشمی و عارضه خشکی چشمان کاربر در هنگام کار با کامپیوتر است. مقوله را کمی جدی بگیرید!!!!

مقدمه :  

 همیشه پیش خود فکر می‌کنیم که غافلگیر زمان می‌شویم و زمان آن طور که باید و شاید به ما اجازه نمی‌دهد کارهای که در ذهن و شاید حتی در رویاهای خود می‌پرورانیم به انجام برسانیم. بهترین فرصت‌ها و یا بدترین آنها همیشه زمانی رخ می‌دهد که انتظار و آمادگی‌اش را نداشته‌ایم. حتما شما هم با چنین موقعیت‌های دشواری روبه رو شده‌اید و توضیحات گفته شده را به راحتی درک می‌کنید‌. چرا چنین می‌شود؟ چرا برای ما این اتفاقات بیشتر رخ می‌دهد و نه دیگران؟ چرا زمانی که آمادگی این اتفاقات را داریم رخ نمی‌دهند؟ بلکه زمانی پیش می آیند که آمادگی آن را نداریم؟    

پاسخ همه‌ی این سئوالات در بحثی به نام "مدیریت زمان" نهفته است:

             مدیریت زمان یعنی چی؟ و این بحث به چه معناست؟ یعنی اینکه از فرصت‌ها و لحظه‌هایی که داریم بهترین استفاده را داشته باشیم، حتی زمانی که منتظر چنین پیش آمدی نباشیم. شاید این صحبت‌ها به نظرتان تکراری باشد اما یک تفاوت دارد و آن این است که راه کارهایی ارائه داده‌ایم تا شما بتوانید از زمان خود استفاده بهینه داشته باشید:

راهکارهای بهینه مدیریت زمان  

مشخص نمودن هدف :

لازمه‌ی و شرط اصلی مدیریت زمان این است که شما هدف‌های اصلی زندگی خانوادگی و شخصی خود را مشخص کنید و بهترین روش این است که هدف‌تان را بنویسید و در این امر برنامه‌ریزی، دقت و تلاش زیادی را به خرج دهید تا بتوانید به اهداف خود نایل شوید چون اگر یکی از عامل‌های گفته شده نباشد در راه سر در گم خواهید شد. 

 زمان مناسب :

رسیدن به هر هدفی حتی خیلی کوچک نیاز به زمان مناسب دارد و به تدریج صورت می‌گیرد، اگر تلاش لازم را انجام می‌دهید ولی به نتیجه‌ای که می‌خواهید نمی‌رسید، ناراحت و نگران نشوید به تلاش خود ادامه دهید. تلاش‌های ما همانند مثال یک درخت و باغبان آن است. ما باغبان و تلاش‌هایمان مانند یک درخت است. باغبان درخت خود را آبیاری می‌کند، مواظب آن است تا در فصل مناسب از میوه‌های درختش استفاده کند و انتظارات خود را برای فصل تابستان نگه می‌دارد و این امید را ندارد که درختش در فصل زمستان به او میوه بدهد. پس شما هم تلاش خود را بکنید اما منتظر باشید تا زمان باروری درختتان فرا برسد.  

قدم به قدم جلو رفتن :

 رسیدن به هر هدف نیازمند انجام چندین فعالیت کوچکتر است. شما باید چندین قدم کوچکتر را بردارید تا به اهداف بالاتری برسید. تلاش می‌کنیم ریز..ریز همانند ابر که همه می‌دانیم ابر حاصل تلاش قطره قطره‌های آب است تا تبدیل به ابری پربار می‌شود. پس یادمان باشد برای پر بار شدن ابر باید از قطره قطره‌های آب شروع کنیم.

هدف های دور از دسترس:

بدون داشتن هدف‌های قابل وصول و مشخص شما نمی‌توانید درباره مدیریت زمان خود تصمیم بگیرید. پس هدف‌هایی را در نظر داشته باشید که بتوانید به آنها برسید، نکته‌ی مهمی که در اینجا حائز اهمیت است این است که در حد تلاشتان،آرزو و هدف داشته باشید نه کمتر نه بیشتر. زیرا اگربیشتر از تلاشتان آرزو داشته باشید چون به آنها نمی‌رسید دچار سرخوردگی و افسردگی خواهید شد. 

 برنامه زمانی :

برنامه‌های زمانی در خانواده تا حدودی به برنامه‌های زمانی یکایک اعضای خانواده بستگی دارد. اگر برنامه‌ریزی و هدفی برای زندگی شخصی و خانوادگی خود دارید این کار مستلزم همکاری و یاری تمام اعضای خانواده است.

برنامه گروهی :

اگر هدفی را دارید که گروهی است و لازمه‌ی آن تلاش تمام اعضای گروه است متناسب با توان خود و اعضای گروه گام بردارید نه خیلی سریع نه کند. 

بازنگری در الویت ها:

اولویت‌ها در یک زمان تغییر پذیرند ولی لازم است در هر زمانی اولویت‌ها را بازنگری کنید و تغییر دهید. گاهی تلاش‌های شما فراتر از آن که پیش بینی می کند پیش می‌رود پس در این جا و در این مرحله باید تغییری دراهداف خود ایجاد کنید. و یا بر عکس متوجه می‌شوید که قادر به تلاش در این حد نیستید پس در اهداف خود یک باز نگری داشته باشید.    

انتظارات افراطی:

از همسرتان و یا والدین خود انتظارات افراطی نداشته باشید. به طور کلی افراد کمال طلب آماده مساحمه و اتلاف وقت هستند. این گونه از افراد با ادعای اینکه کسی به آنها کمک نکرده و زمینه موفقیت آنها را فراهم نکرده است کارهای خود را توجیح می‌کنند. درست است که کمک و مساعدت دیگران در موفقیت‌های ما نقش دارد اما این نقش تا حدودی اهمیت دارد و بیشتر درصد موفقیت به تلاش‌های خود فرد بستگی دارد.

 توجه به افراد پیرامون :

برای برنامه‌ریزی بهتر اوقات خود نیاز به توجه به خود، همسر و یا افرادی که می‌توانند به شما کمک کنند دارید. زیرا تشویق و دلداری و مساعدت دیگران نقش بسزایی در پیشرفت سریع تر شما دارد .    

دور کردن باورهای غلط از خود :

سعی کنید بعضی از باورهای نادرست درباره مدیریت ناکارآمد زمان را در ذهن خود از بین ببرید. مثلا خیلی از افراد می‌گویند از فلان روز یا از فلان تاریخ شروع می‌کنم به درس خواندن، شروع می‌کنم به کار کردن یا.. نه اینها همه باورهای غلط است. از همین امروز تصمیم بگیرید و تلاش خود را شروع کنید به امید آینده‌ای واهی نباشید. چون اگر منتظر چنین روزی باشید هیچ وقت، چنین روزی فرا نمی‌رسد.

عدم توقف در گذشته :

در گذشته توقف نکنید و افق‌های زیبایی را برای خود ترسیم کنید. تنها از گذشته خود درس بگیرید و به عنوان موتوری برای حرکت به جلو از آن استفاده کنید نه برای حرکت به عقب.

ایجاد باور در خود :

این باور را درخود ایجاد کنید که شما مسئول زندگی و اعمال شخصی خود و خانواده خود هستید. بعضی از افراد عادت دارند همیشه مشکلات و سختی‌های که برایشان در جریان زندگی پیش می‌آید را به گردن دیگری می‌اندازند برای اینکه خود را تبرئه کنند راهی بهتری از این را نمی‌شناسند. اگر متاهل باشند، تقصیرات را به گردن همسر خود می‌اندازند، و اگر مجرد باشند، پدر و مادر خود را مسئول تمامی این مشکلات می‌دانند. اما این موضوع را باور کنید که تنها شما و شما هستید که مسئول تمامی مصائب و مشکلات زندگی خود هستید. پس برای حل آنها باید خودتان به تنهایی گام بردارید.

راههایی که شما نمیتوانید بهترین بهره را از زمان ببرید
« اتلاف کننده های زمان »

ü       تلاش بیش از حد در یک کار 

ü       تعلل کردن و پشت گوش انداختن

ü       وقفه ایجاد کردن در میان یک کار

حتی اگر نابغه نباشید، می توانید از استراتژی های کسانی مثل ارسطو و انیشتین، برای تقویت قدرت خلاقیت و اداره ی بهتر زندگیتان استفاده کنید.هشت استراتژی مهم وجو دارد که شما را تشویق می کند تا به جای پروراندن فکرها و تصورات بیهوده، کارآمد و مفید فکر کنید تا راه حل مشکلاتتان را خودتان به دست آورید.1) به مشکلات از جوانب مختلف نگاه کنید و دیدگاه های جدیدی را انتخاب کنید که کسان دیگری از آن استفاده نمی کنند.لئوناردوداوینچی عقیده داشت که برای به دست آوردن علم در مورد یک مشکل، باید یاد بگیرید که چطور آن مشکل را به راه های مختلف بازسازی کنید. او می گفت همیشه اولین رویکرد او به یک مشکل کمی متعصبانه بوده است. به همین دلیل سعی داشت تا مشکلات را از جوانب مختلف بررسی کند.2) تجسم کنیدانیشتین وقتی به حل یک مشکل فکر می کرد، سعی می کرد تا موضوع خود را با استفاده از نمودارهای مختلف به چند طریق ممکن فرموله کند. او راه حلها را تجسم می کرد. عقیده داشت که کلمات و اعداد به آن شکل نقش مهمی در فکر کردن در مورد راه حل یک مشکل ندارند.3) ایجاد کنیدیکی از ویژگی های متمایز نابغه ها استعداد تولیدی و زایایی آنهاست.توماس ادیسون یک هزار و 93 حق ثبت اختراع داشت. او با با ارائه فکر و تدبیر، سودمندی وسایل اختراعی خود را تضمین می کرد. دین کِیت از دانشگاه کالیفرنیا در مطالعه دو هزار و 36 مخترع تاریخ، به اثبات رساند که بزرگترین دانشمندان نه تنها آثار فوق العاده ای می ساختند، بلکه آثار بد و به درد نخوری هم در کارنامه خود داشته اند. آنها از شکست نمی ترسیدند، و آنقدر تلاش کردند تا به موفقیت دست یافتند.4) ترکیبات جدید بسازید.افکار، ایده ها، تصاویر و اندیشه هایتان را ترکیب کنید و دوباره ترکیب کنید و آنها را بصورت ترکیبات مختلف درآورید، هرچند که طبیعی و مناسب نباشند. قانونهای توارث که علم جدید ژنتیک برپایه آن قرار داده شده توسط راهب استرالیایی گریگو مندل مطرح شده که ریاضیات و بیولوژی را برای ایجاد یک علم جدید با هم ترکیب کرد.5) رابطه سازی کنید. بین موضوعات نامشابه ارتباط ایجاد کنید.داوینچی قادر بود بین صدای زنگ و آب ارتباط ایجاد کند. ساموئل مورس توانست با مشاهده ایستگاه های حمل و نقلی توسط اسب، ایستگاه های تقویت کننده ای برای سیگنالهای تلگراف اختراع کند.6) متضاد فکر کنید.فیزیکدان معروف نیلز بوهر عقیده داشت که اگر متضادها را کنار هم بیاورید، خواهید دید که افکار و اندیشه تان به مرحله جدید منتقل می شود. توانایی او در تصور نور هم به عنوان یک ذره و هم یک موج باعث شد به اصل تکمیل برسد. افکار معلق و مسکوت می تواند به شما برای خلق یک شکل جدید کمک کند.7) استعاری فکر کنید.ارسطو استعاره را یکی از علامتهای نوابغ می دانست و عقیده داشت که هر فردی که ظرفیت درک شباهت های بین دو قلمرو کاملاً مختلف باشد و بتواند آنها را به هم ربط دهد، یک نابغه است.8) خود را برای شانس آماده کنید.هرچه برای انجام کاری تلاش کنیم و شکست بخوریم، مشغول کاری دیگر خواهیم شد. این اولین اصل تصادف خلاقانه است. شکست زمانی می تواند سودمند باشد که ما به آن بعنوان یک نتیجه بی حاصل فکر نکنیم. به جای این، روند کار، مؤلفه های آن و طریقه تغییر آنها را تحلیل کنیم تا به نتیجه برسیم. نپرسید: "چرا من شکست خوردم؟!" بپرسید: "چه کرده ام؟!"

خلاصه : کسب و کارهای کوچک بدلیل ماهیتشان نمی توانند از روشهای پر هزینه تبلیغاتی برای معرفی خود و محصولاتشان استفاده نمایند. کدیران بازاریابی این کسب و کارها بایستی بدنبال روشهای کم هزینه تر باشند. در این مقاله سعی شده است که روشهای کم هزینه که الزاما الکترونیکی نیستند ، معرفی شوند.

متن کامل :   کسب و کارهای کوچک بدلیل ماهیتشان نمی توانند از روشهای پر هزینه تبلیغاتی برای معرفی خود و محصولاتشان استفاده نمایند. کدیران بازاریابی این کسب و کارها بایستی بدنبال روشهای کم هزینه تر باشند. در این مقاله سعی شده است که روشهای کم هزینه که الزاما الکترونیکی نیستند ، معرفی شوند.   شما می توانید مشابه این روشها را برای بازاریابی الکترونیکی هم مورد استفاده قراردهید. 1- بهترین آگهی های خود را بصورت کارت چاپ کرده و برای مشتریان خود در بازار هدف خود ارسال کنید. مشتریان کارتهائی را می خوانند که کوتاه و خلاصه باشد. یک آگهی کوچک روی یک کارت پستال می تواند بازدیدکنندگان زیادی را به وب سایت شما بیاورد و این خود می تواند باعث افزایش فروش شما شود. هزینه اینکار معمولا زیاد نیست. 2- یک روش بازاریابی معمولا برای همیشه برای همه کسب و کارها موفق نیست، بنابراین روشهای بازاریابی خود را مرتب عوض کنید و در استفاده از این روشها خلاق باشید. مشتریان شما اگر متن آگهی شما عوض نشود خسته می شوند، البته خود شما هم از این تکرار خسته خواهید شد. بازاریابی می تواند مفرح باشد بنابراین از مزیتهای استفاده از روشهای متنوع بازاریابی برای برقراری ارتباط با مشتریان باارزش خود استفاده کنید. اما در انتخاب روشهای بازاریابی خود دقت کنید. همیشه برای یک بازاریابی موفق باید بر اساس یک طرح بازاریابی عمل کرد. سعی کنید در طرح بازاریابی خود از روشهای متنوع استفاده کنید. همیشه نظر مشتریان خود را در مورد روشهائی که بکار برده اید جویا شوید این نظریات می توانند موفقیت طرح بازاریابی شما را تضمین کند. 3- کمک به مشتریان برای یافتن محصولات و حدمات مناسب اگر می خواهید برای مشتری خود بروشور معرفی محصولات را بفرستید، می توانید بروشور یا کارت محصول یا خدماتی را که فکر می کنید برای مشتری شما مفید است را هم بفرستید. اینکار می تواند به مشتری شما در یافتن محصولات مناسب کمک زیادی بکند و مشتری شما را راضی نگه دارد. اگر نگران فروش محصول خود هستید می توانید قبل از اینکار با تولید کننده آن محصول هماهنگی کنید و از این فرصت استفاده کنید. مثلا درصدی از فروش را برای خود در نظر بگیرید یا اینکه تخفیف خاصی را برای مشتری خود از فروشنده بگیرید. 4- جواب تلفنهای خود را متفاوت بدهید. سعی کنید که سفارشهای خاصی را در هربار جواب دادن تلفن ، به مشتری خود ارائه کنید. بعنوان مثال می توانید بگوئید " روز بخیر؛ من ... هستم . از من درباره سرویسهای جدید سوال کنید." تلفن کننده مجبور می شود که از شما در مورد این سرویسها سوال کند. بیشتر شرکتها پیامهائی را از پیش ظبط شده دارند که وقتی مشتری پشت خط می ماند آنها را برای مشتری پخش میکنند. شما می توانید اینکار را خودتان انجام دهید. از نظر مشتری تفاوتی ندارد که این پیام از قبل ضبط شده یا اینکه زنده ارائه شده است. برای استفاده از این روش مطمئن شوید که پیام شما برای مشتریان شما جذاب باشد. اگر مشتری شما از راه دور تماس می گیرد، با ارائه آگهی های طولانی وقت و پول مشتری خود را به هدر ندهید. 5- استفاده از دست نوشته سعی کنید در تمام نامه هائی که برای مشتری خود می فرستید، از دست نوشته و یا مهرهای مخصوص یا برچسب های خاص استفاده کنید. توجه داشته باشید که دست نوشته ای روی نامه در اولین بار که نامه دیده می شود خوانده می شوند. به خاطر داشته باشید این نوشته در صورتی بطور کامل خوانده می شوند که خلاصه و کوتاه باشند بطوریکه بیننده بتواند آنرا در کمتر از ده ثانیه بخواند. 6- یک پیشنهاد فروش برای مشتری خود که تازه از شما خرید کرده است بفرستید. اگر بعنوان مثال مشتری شما لباسی را از شما خریده است، می توانید نامه ای برای او بفرستید و ضمن تشکر از خرید قبلی به اطلاع او برسانید که برای خرید بعدی بطور مثال از تخفیف بیست درصدی برخورداد است. برای اینکه بتوانید این پیشنهاد را به فروش نزدیک کنید، برای پیشنهاد خود زمان تعیین کنید. 7- خبرنامه آیا می دانید هزینه فروش به یک مشتری جدید شش برابر بیشتر از فروش به مشتری قدیمی است؟ شما با استفاده از خبرنامه می توانید بازاریابی خود را بر روی مشتریان قدیمی خود متمرکز کنید. اگر هزینه خبرنامه چاپی برای شما زیاد است، می توانید با استفاده از پست الکترونیک اینکار را با هزینه بسیار پائینی انجام دهید. همیشه در خبر نامه خود می توانید پیشنهاد فروش ویژه ای را به مشتری قبلی خود ارائه کنید. 8- بازاریابی مشترک اگر فکر می کنید که قادر به تحمل هزینه بازاریابی به تنهائی نیستید، بدنبال شریکی باشید که محصول او هم مناسب مشتری شما باشد یا اینکه محصولات شما مکمل یکدیگر باشد. با ارائه طرح بازاریابی مشترک می توانید در هزینه های بازاریابی صرفه جوئی کنید. علاوه برای با این روش سرویس بهتری را هم به مشتریان خود ارائه می کنید. 9- بروشورها و آگهی های خود را در تمام نامه های ارسالی شرکت خود قرار دهید. اینکار هزینه زیادی برای شما ندارد و شما از نتیجه کار قطعا متعجب خواهید شد که ببینید این پیشنهادهای شما به دست چه افرادی می رشد و سفارش خرید به شما می دهند. 10- سمینار ارائه سمینار در زمینه کار خودتان یا شرکت در سمینارهای مرتبط می تواند نقش بسیار زیادی در معرفی کسب و کار شما داشته باشد. اگر می خواهید سمیناری در محل کار خود برگزار کنید، بخاطر داشته باشید که ارائه یک سمینار رایگان نمی تواند مشتریان شما را جذب کنید. دریافت هزینه جزئی علاوه بر اینکه مقداری از هزینه های سمینار را پوشش می دهد می تواند در جذب مخاطب هم به شما کمک کند. البته چنین سمینارهائی باید بسیار با کیفیت و با برنامه ریزی ارائه شوند.

: معرفی مدیریت ایمنی فرایند در کنترل مواد شیمیایی خطرناک

چکیده :

یکی از وظایف مهم و عمده مدیریت ایمنی فرآیند، مدیریت نشر مواد خطرناک در محیط کار است . که در اثر تماس با افراد می تواند مشکلات جدی به بار آورد . جهت اجرای مناسب مدیریت ایمنی فرآیند نیاز به ارزیابی سیستماتیک فرآیند دارد . که عوامل موثر در دسترسی به این ارزیابی سیستماتیک عبارتند از طراحی فرآیند ، تکنولوژی فرآیند ، فعالیت های مربوط به عملیات و تعمیرات ، روش ها و دستورالعملها، روش ها و برنامه های اورژانسی ، برنامه های آموزشی و سایر اجزای فرآیند که می تواند مورد توجه قرار گیرد .
همچنین لایه های حفاظتی چه در طراحی ها و چه در عملیات که جهت حذف و کاهش ریسک ناشی از نشر مواد خطرناک در نظر گرفته شده اند باید مطابق میزان مشخص شده ارزیابی شوند.

ارائه دهندگان : دانشجوی مهندسی ایمنی و حفاظت فنی در دانشکده مهندسی نفت آبادان
محل ارائه : دومین کنگره ملی مهندسی نفت ایران
تاریخ انتشار : بهمن 86
تعداد صفحه : 12
کلمات کلیدی : مواد شیمیایی خطرناک ، تکنولوژی و تجهیزات فرایند ، عملیات و تعمیرات

بررسی ها نشان می دهد پارامترهایی چون: هوش عاطفی، برون گرایی، استقبال از کسب تجربه، هوشمندی، عصبیت، فرهنگ سازمانی و محیط برسبک رهبری تحول آفرین اثرگذار بوده و رابطه معناداری بین آنها و سبک رهبری وجود دارد و همچنین سبک رهبری تحول آفرین و پارامترهای مؤثر برآن آموزش پذیر بوده و با ارایه آموزش های لازم و انجام برنامه ریزی های مناسب می توان زمینه های بروز و توسعه سبک رهبری تحول آفرین را مهیا ساخت.
    
    موضوع رهبری یکی از موضوعات بسیار مهم مباحث مربوط به علم رفتار سازمانی می باشد که البته از دیرباز و از زمان انسان های اولیه به انحاء مختلف مطرح و مورد عمل قرار گرفته است. در حدود یکصد سال اخیر که نظریات سیستمی در خصوص سازمان ها شکل گرفته است، موضوع رهبری سازمان نیز از موضوعات مهم و قابل توجه بوده که مباحث مختلف و تحقیقات و پژوهش های متعددی پیرامون آن ارایه انجام و شده است.
    
    
    تعاریف رهبری
    دانشمندان و صاحبنظران علم رفتار سازمانی، تعاریف بسیار مختلف و متعددی از موضوع رهبری ارایه داده اند که همین عدم توفیق در ارایه یک تعریف واحد از رهبری، نشان دهنده این واقعیت است که موضوع رهبری در برگیرنده تعاملات پیچیده ای می باشد و معمولاً نوع تعریف از رهبری متاثر از نوع دیدگاه محققان است که در ادامه به چند نمونه از مهم ترین تعاریف ارایه شده در خصوص رهبری اشاره می کنیم:
    - رهبری عبارت است از توانایی اعمال نفوذ یا اثر گذاردن بر یک گروه، در جهت تامین هدف ها، که این اثر می تواند منبع یا منشا رسمی و سازمانی داشته باشد و یا به صورت غیررسمی به وجود آید.
    - رهبری فرایند نفوذ اجتماعی است که در آن رهبر به دنبال مشارکت داوطلبانه زیردستان جهت دستیابی به اهداف سازمانی است.
    - رهبری عبارت است از تاثیر میان فردی اعمال شده در یک یا چند موقعیت خاص از طریق فرایند ارتباطات در جهت تحقق هدف و یا اهداف شخصی یا سازمانی.
    البته ذکر این نکته لازم است که بین مدیریت و رهبری سازمان تفاوت وجود داشته و این دو الزاماً یکی نمی باشند گرچه ممکن است رهبری، مدیر هم باشد ولی الزاماً هر مدیری رهبر نیست، در متون مدیریتی و علم رفتار سازمانی تفاوت های رهبر و مدیر به طور مشروح و مشخص ارایه گردیده است که به لحاظ رعایت اختصار از پرداختن به آنها خودداری نموده و فقط به ارایه جدول زیر که تفاوت های اصلی مدیر و رهبر را نمایش می دهد اکتفا می کنیم.
    
    
    تئوری های رهبری
    با عنایت به تعدد و تکثر تئوری ها و مدل های مطرح شده در خصوص رهبری و با عنایت به این که صاحب نظران، موضوع رهبری را براساس کدام ویژگی و یا شاخصه مورد بررسی و مطالعه قرار داده اند، تئوری های رهبری به شکل زیر دسته بندی و ارایه شده است:
    
    تئوری های شخصیتی: (ویژگی های شخصی)
    این گونه تئوری ها رهبران را براساس ویژگی ها و صفات شخصی توصیف و دسته بندی می نمایند که مهمترین تئوری های مطرح شده در این گروه تئوری رهبری فرهمند (کاریزماتیک) و در سال های اخیر نیز
    تئوری های رهبری نئوکاریزماتیک و تاثیر جنسیت بر رهبری می باشد. البته در سال های اخیر تحقیقات و مطالعات بیشتری در خصوص این تئوری ها صورت گرفته و با توجه به وضع موجود جامعه جهانی توفیقات خوبی نیز در این خصوص به دست آمده است.
    

ادامه مطلب...

جزوه اقتصاد کلان استاد شمخال بصورت فایل PowerPoint از لینکهای زیر قابل دریافت می باشد.

اقتصاد کلان فصل اول

اقتصاد کلان فصل دوم

اقتصاد کلان فصل سوم

اقتصاد کلان فصل چهارم

اقتصاد کلان فصل پنجم

اقتصاد کلان فصل ششم

تعداد زیادی از تئوری‌ها، جنبه‌های گوناگونی از رهبری نظیر: انگیزش، توازن و تفویض اختیار را مدنظر قرار داده‌اند، اما این موضوع هنوز روشن نشده است که این اجزاء چگونه باید به عنوان مدلی یکپارچه در کنارهم قرارگیرند.
"تورنتون"1 در کتاب خود "رهبر باشید، تفاوت ایجاد کنید"2 چارچوبی یکپارچه پیشنهاد کرده است که این ایده‌های رهبری را مدنظر قرار داده و آنها را به مدلی تبدیل می‌کند که به منظور توسعه سبک رهبری مؤثر و هدایت بهتر سازمان‌ها، به سرعت قابل مطالعه، قابل درک و قابل اجرا توسط مدیران است. این مدل، برمبنای این فرضیه پایه‌گذاری شده است که رهبران وجود دارند چون افراد نیازمند راهنمایی هستند. بدون رهبری، آنها اغلب اوقات نمی‌دانند که چه کاری را می‌توانند انجام دهند، چه کاری را باید انجام دهند و یا چگونه باید آن را انجام دهند. برای خاتمه دادن به این مقوله، رهبران می‌توانند چالش ایجاد کنند، اطمینان ببخشند و هدایتگری کنند. "تورنتون" این چارچوب را مدل رهبری سه "C"3 می‌نامد و آن را به صورت تصویر زیر نمایش می‌دهد (تصویر 1).

این دیاگرام، سه رأس ارتباطی متوازن بین سه "C" در رهبری؛ ارائه یک چالش، ایجاد اطمینان و هدایتگری را به تصویر می‌کشد.

تصویر 1، مدل رهبری سه "C"

ارائه چالش
بین سه جنبه رهبری، چالش از همه بیشتر توسط مدیران مورد استفاده قرار می‌گیرد و این زمانی است که آنها از پرسنل خود مدنظر قرار دادن هدف‌هایی بالاتر را درخواست می‌کنند. طبیعت انسان این‌گونه است که اغلب افراد نمی‌خواهند وضعیت آسوده خود را ترک کنند. آنها تمایل به ارائه پیشنهاداتی برای بهبودهای کوچک و داخلی در اهداف خود دارند. در محیط رقابتی کنونی، این‌گونه بهبودهای کوچک، اغلب ناکافی هستند. گاهی، به بهبودهای 30 یا 50 درصدی ویا حتی چند 100 درصدی مورد نیاز است. راه‌های زیادی وجود دارد که رهبران می‌توانند کارکنان خود را به چالش بکشند، آنها می‌توانند:
* دیدگاه خود را به اشتراک بگذارند و به کارکنان خود امید دهند که باور کنند بیشتر نیز امکان‌پذیر است.
* در سطح بسیار بالا هدف‌گذاری کنند، و وادار کنند افراد را که جای راحتشان را برای یافتن راه‌هایی برای دستیابی به این اهداف سطح بالا ترک کنند.
* سؤالات چالش‌انگیزی از کارکنان پرسیده شود تا آنها را برای توجه مجدد به فرضیاتشان درخصوص اینکه چه چیزی امکان‌پذیر است، هدایت کند.
* استفاده از تکنیک بهینه‌کاوی به منظور آشکارسازی بهترین اجراهای سایرین و استفاده از این موارد به عنوان یک چالش
* تهیه دامنه وسیعی از وظایف، بسیاری از کارخانه‌ها از این سیاست برای نمایش دامنه گسترده جنبه‌های مختلف کارخانه به کارکنان خود استفاده می‌کنند. هر جایگاه جدید، چالشی جدید است که کارکنان را به جلو می‌راند.
زمانی که موفقیت حاصل شد، بالا بردن پیوسته ستون پیشرفت برای مقابله با وسوسه توقف در نقطه موفقیت به‌دست آمده اهمیت دارد.

ایجاد اطمینان
افت سطح اطمینان کارکنان، چالشی جدی است که افراد را از جایگاه راحتشان بیرون می‌کشد. بدون اطمینان، اهداف چالش برانگیز که باعث افت اطمینان شده‌اند، در نگاه اول بسیار دور از دسترس به نظر می‌رسند. بنابراین وظیفه اصلی یک رهبر در این زمان عبارت است از ایجاد اطمینان در کارکنان تا اینکه کارکنان توانایی خود را برای دستیابی به اهدافشان باور کنند.
بسیاری از متخصصان انگیزش، مواردی برای تفکر مثبت و خود اثباتی به عنوان مفهومی از ایجاد اطمینان به‌وجود می‌آورند. تورنتون می‌گوید: کارکنان با انجام کارهای حقیقی و دستیابی حقیقی به اهداف است که به خود اثباتی واقعی می‌رسند نه صرفاً با تکرار خود اثباتی، در فرایند دستیابی ما توانایی‌های خود را بسط و توسعه می‌دهیم و این توانایی‌های توسعه یافته یک اطمینان حقیقی و با دوام بوجود می‌آورد.
با توجه به این فلسفه، رهبران می‌توانند اطمینان واقعی را در کارکنان خود توسط راه‌های زیر تلقین کنند:
1 . درک و تشویق حرکات و اقدامات مثبت در مقایسه با تمرکز روی نقایص
2 . ایجاد توسعه حرفه‌ای به منظور ایجاد اطمینان از طریق صلاحیت
3 . تفویض اختیار به کارکنان توسط مسئولیت‌پذیری و اختیاردهی که از طریق آنها اطمینان در آنها نمود پیدا کند.
4 . اظهار اطمینان کردن در کارکنان به‌طور شفاهی
5 . یادآوری موفقیت‌های گذشته که ممکن است با رویارویی با چالش‌های جدید کمرنگ شده باشند.

هدایتگری
هدایتگری فرایند توصیه به افراد از طریقی است که موفقیت آنها را آسان کند. این توصیه‌ها می‌توانند شکل‌های مختلفی از آموزش تا پیشنهاد دیدگاهی بزرگتر داشته باشد. هدایتگری می‌تواند به کارکنان در درک بهتر این مهم کمک کند که تلاش‌های آنها چگونه با استراتژی بزرگتر تطابق می‌یابد. بنابراین به آنها اجازه خواهد داد که تصمیماتی بهتر را اتخاذ کنند.
رهبران ممکن است کارکنان را از راه‌های زیر هدایت کنند:
1 . تهیه یک بازخور فوری بعد از انجام برخی وظایف مهم نظیر ملاقات با یک مشتری یا انجام یک سخنرانی
2 . نمایش بهترین کار انجام شده دیگران به کارکنان به عنوان مثالی از چگونگی انجام وظایف
3 . طرح سؤالات فرموله شده از پیش طراحی شده برای بهبود درک کارکنان با هدایت آنها برای تفکر در مورد یک وضعیت.
4 . قرار دادن یک مثال برای کارکنان خصوصاً برای بهبود فردی مستمر.
از هدایتگری بیش از حد نیز باید جلوگیری شود زیرا می‌تواند باعث خلق کارکنان وابسته و کاهش قدرت ابتکار آنان شود.

ارتباط بین سه "C"
دیاگرام سه ضعلی، بویژه برای به تصویر کشیدن مدل رهبری سه "C" مناسب است زیرا به دلیل اهمیت توازن بین هر3 رأس، هیچ ترتیب خاصی بین آنها وجود ندارد.
این سه عامل به هیچ‌گونه ترتیب مشخصی نیاز ندارند. مثلا، رهبری ممکن است ابتدا چالشی را ارائه کند. سپس برای حل این چالش، به ایجاد اطمینان بپردازد و در نهایت، هدایتگری کند. انتخاب دیگر این است که رهبر، ابتدا اطمینانی تیمی را ایجاد کند وسپس، چالشی مهم را ارائه دهد.
وجود توازن مناسب بین این عوامل، بسیار مهم است. مثلاً، توازن بین اطمینان و چالش را در نظر بگیرید. یک چالش مهم بدون اطمینان کافی، احتمالاً ایجاد یک خطا خواهد کرد (چالش قابل حل نخواهد بود) و برعکس، اطمینان بالا همراه با چالش کوچک، می‌تواند باعث عملکردی غیربهره‌ور ازتوانایی‌های کارکنان و ایجاد خستگی و بی‌حوصلگی در آنها شود. در مواقعی که اطمینان کافی وجود ندارد، هدایتگری می‌تواند برای بهبود مهارت کارکنان و بنابراین برای ایجاد اطمینان در آنها به کار گرفته شده و مفید واقع شود. در مواقعی که چالش کافی وجود ندارد، ممکن است وظایفی به کارکنان تخصیص داد که توانایی‌های آنها را بهتر به کار گیرد.
موقعی که به توازن درست بین عوامل دست یافته شود، کارکنان ممکن است درجه بالاتری از کارایی و رضایت شغلی را در کارشان تجربه کنند.

پانوشت‌ها:
1. Paul B. Thornton
2. Be the leader, make the difference
3. 3-C Leadership Model

منبع:
Thornton, P.B. (1999). Be the Leader: Make the difference. Santa Ana CA: Griffin Publishing Group

اشاره

از آنجا که اقتصاد ما، اقتصادی دولتی است، هزینه‌های یارانه‌ای دولت برای کالاهای مصرفی و انرژی، بسیار بالابوده (سالانه حدود90 هزار میلیارد تومان) و این امر لطماتی شدید به اقتصاد ما وارد می‌سازد زیرا درآمدهای نفتی و صادراتی را که باید صرف امور زیربنایی و عمرانی گردد، به خود اختصاص می‌دهد و حذف آن نیز علاوه‌بر افزایش فاصله‌های طبقاتی، فشار شدیدی را بر اقشار محروم جامعه وارد می‌سازد؛ لذا باید با "مدیریت صحیح و مدبرانه مصرف" در سطوح فردی، سازمانی و ملی، از هزینه‌های مازاد و بی‌رویه کاست و آنها را صرف امور تولید و بسترسازی برای توسعه کشور در زمینه‌های مختلف کرد تا بتدریج فاصله میان تولید و مصرف (صادرات و واردات) به میزانی معقول برسد. در این مقاله، روش‌ها و راهکارهای مدیریت مصرف معرفی می‌شوند.

اهمیت موضوع
مدیریت مصرف، به مجموعه روش‌ها و اقداماتی گفته می‌شود که برای بهینه‌سازی مصرف به کار گرفته می‌شود. این روش‌ها معمولاً به 3 گروه تقسیم می‌شوند.
* گروه اول: روش‌هایی فاقد هزینه‌ هستند، نظیراً استفاده درست از وسایل و دستگاه‌ها و مراقبت و نگهداری از آنها.
* گروه دوم: روش‌هایی با هزینه اندک هستند، مانند تعمیر و نگهداری وسایل، اندازه‌گیری میزان مصرف انرژی در دستگاه‌های مختلف یک کارخانه و نظارت بر تغییر مصرف هر دستگاه، عایق کاری لوله‌ها و کانال‌ها، اجرای برنامه‌های آموزشی درخصوص روش‌های کاهش انرژی.
* گروه سوم: روش‌های پرهزینه هستند. در این روش‌ها باید تغییراتی اساسی در زمینه بهبود مصرف انرژی در دستگاه‌ها، تأسیسات و ساختمان‌ها به‌وجود آورد. نظیراً اگر کارخانه‌ای کهنه و قدیمی باشد، باید در صورت نیاز و امکان صرفه‌جویی انرژی، دستگاه‌های آن را با دستگاه‌های نو تعویض کرد یا از دستگاه‌های تکمیلی برای جلوگیری از اتلاف انرژی استفاده کرد. اگر ساختمانی کهنه شده باشد، باید تمام تأسیسات گرمایش و سرمایش آن را تعویض کرد.
ما مصرف‌کننده انرژی هستیم و در خانه، خیابان، محل کار و رفت و آمدهای خود، از نوعی از انواع انرژی و یا ترکیبی از آنها استفاده می‌کنیم. برای اینکه بتوانیم مدیریت مصرف انرژی را بهتر انجام دهیم، لازم است مصرف‌کننده‌های گوناگون را به چند بخش عمده تقسیم کنیم. این بخش‌ها عبارتند از:
1. خانگی
2. تجاری
3. صنعتی
4. کشاورزی
5. عمومی
6. سایر مصرف‌کنندگان
هر یک از این بخش‌ها یکی از انواع انرژی را بیشتر از بقیه مورد استفاده قرارمی‌دهند. در مدیریت مصرف باید برای هریک از آنها روش‌هایی مناسب مصرف‌کنندگان آنها، پیشنهاد کنیم

بخش‌های خانگی و تجاری
این بخش، به وسایل و مصرف‌کننده‌های انرژی مستقر در خانه یا فروشگاه‌های خانگی اختصاص دارد. وسایل مورد نظر در این بخش عبارتند از انواع: یخچال، فریزر، تلویزیون، ماشین لباسشویی، جاروبرقی، اجاق، روشنایی و دستگاه‌های گرمایش و سرمایش. عمده‌ترین انرژی مصرفی در این بخش، برق در زمینه‌های گرمایش، سرمایش و روشنایی است. در کشور ما 34 درصد از انرژی یعنی تقریباً یک سوم انرژی، در بخش خانگی و تجاری مصرف می‌شود. بنابراین، اعمال مدیریت انرژی در این بخش، بسیار مهم است. اقدامات مدیریت مصرف در این بخش، شامل مواردی مختلف می‌شود. آگاه‌سازی و آموزش مصرف‌کنندگان اولین اقدام مهم به‌شمار می‌رود. افراد در هر موقعیتی که باشند، مصرف کننده انرژی در بخش‌های خانگی و تجاری هستند. آنها هم خود از وسایل "انرژی‌بر" استفاده می‌کنند و هم در قالب خدمات مراکز تجاری و شبکه حمل و نقل، از آن بهره می‌برند. به همین دلیل، آگاه‌سازی و آموزش مصرف کنندگان باید در سطح تمام سنین و اقشار اجتماعی انجام گیرد. آموزش راه‌های درست استفاده از وسایل خانگی به وسیله معلمان و دبیران به دانش‌آموزان، انتشار کتاب و جزوه برای کودکان و نوجوانان، انتشار دفترچه‌های راهنمای استفاده صحیح از دستگاه‌ها و پخش برنامه‌های رادیو و تلویزیونی، روش‌هایی هستند که می‌توان برای مصرف بهینه انرژی از آنها استفاده کرد.
روش دیگر مدیریت انرژی دربخش خانگی و تجاری این است که از تولیدکنندگان بخواهیم دستگاه‌ها و ساختمان‌هایی با مصرف بهینه انرژی بسازند. می‌دانیم که یخچال‌ها و فریزرهای ما، بیشتر از استاندارد جهانی انرژی مصرف می‌کنند. ساختمان‌ها، فروشگاه‌ها و مغازه‌ها را می‌توان به‌گونه‌ای طراحی کرد که مصرف انرژی کمتر شود. نظیراً می‌توان برای روشنایی ساختمان، بیشتر از نور خورشید استفاده کرد یا ساختمان را بخوبی عایق کاری کرد تا سرما از بیرون به داخل ساختمان نفوذ نکند و گرما از داخل بیرون نرود.

بخش صنایع
منظور از این بخش، مصارفی از انرژی است که در کارخانه‌های تولیدی به مصرف می‌رسد. تمامی کارخانه‌ها، مصرف‌کنندگان بزرگ انرژی هستند، اما بعضی از آنها بیشتر از دیگران انرژی مصرف می‌کنند. به این گروه کارخانه‌ها "بسیار انرژی‌بر" می‌گویند. کارخانه‌های تولید سیمان، فولاد، فلزات و همچنین نیروگاه‌های تولید برق، انرژی زیادی در قالب برق یا مواد سوختی مصرف می‌کنند. نوع انرژی مصرف شده در صنایع یکسان نیست و به نوع صنعت وابسته است. در صنایع شیمیایی بیشتر از انرژی فسیلی (نفت و گاز) و در صنایع فلزی (با کوره‌های الکتریکی نظیر صنایع فولاد، آلومینیم، آهن، مس و ...) بیشتر از انرژی برق استفاده می‌شود. در بعضی از صنایع نظیر صنایع ساخت سیمان، کاغذسازی و صنایع غذایی (نظیر صنایع قند و شکر) از هر دو نوع انرژی به میزانی تقریباً یکسان استفاده می‌شود. در کشور ما، تقریباً 27 درصد یعنی حدود یک سوم از کل انرژی تولیدی، دراین بخش مصرف می‌شود. باید توجه داشته که مصرف انرژی در این بخش- که در حال حاضر کمتر از بخش خانگی و تجاری است- به سرعت درحال افزایش است زیرا کشورمان در حال توسعه صنعتی بوده و تعداد کارخانه‌ها به‌طوری روزافزون درحال افزایش است. بنابراین، اعمال مدیریت مصرف در این بخش نیز اهمیت بسیاری دارد. اقدامات مدیریت مصرف در بخش صنایع، شامل چند رده مهم می‌شود که عبارتند از: آموزش و آگاه‌سازی، ممیزی انرژی، مدیریت بار و بازیافت انرژی.

آموزش و آگاه‌سازی
نخستین اقدام، اقدامات آموزشی و آگاه‌سازی هستند. تشکیل دوره‌های آموزشی و سمینارها، انتشار کتاب‌ها و تهیه فیلم‌های آموزشی برای مدیران و تکنسین‌های کارخانه‌ها، راه‌های استفاده درست از وسایل و روش‌های کنترل و نظارت و امکانات بهینه‌سازی مصرف انرژی را به آنها می‌آموزد. تجربه کشورهای مختلف نشان داده است که برنامه‌های آموزش و آگاه‌سازی می‌توانند نقش مؤثری در کاهش مصرف انرژی و بهینه‌سازی آن داشته باشند. براوردها نشان داده که اقدامات انجام شده در این زمینه تا20 درصد انرژی را کاهش داده است. آموزش و آگاه‌سازی در هر یک از بخش‌های انرژی‌بر، شکل خاصی دارد که در هر مورد به آنها اشاره خواهیم کرد.

ممیزی انرژی
ممیزی انرژی به روش‌هایی گفته می‌شود که وضعیت یک کارخانه را از لحاظ مصرف انرژی مشخص می‌کند. در این روش‌ها، چند مرحله اساسی وجود دارد، مرحله اول آن فعالیت‌های کارخانه و محصولات آن، نوع انرژی‌هایی که به‌کار می‌برد، روش‌هایی که برای تولید از آنها استفاده می‌کند و همچنین دستگاه‌ها و ماشین‌‌هایی که در آن کارخانه مشغول به‌کار هستند، مشخص می‌شود که چه مقدار انرژی با چه هزینه‌ای در کجای کارخانه به مصرف می‌رسد، آیا بخشی از این انرژی تلف می‌شود؟ اگر چنین است، دلیل تلف شدن انرژی چیست؟ در کجای کارخانه یا در کدام دستگاه‌ها و ماشین‌ها این اتلاف انرژی وجود دارد؟ میزان اتلاف چقدر است؟ سومین مرحله، اندازه‌گیری‌های مختلف است. ساده‌ترین روش اندازه‌گیری آن است که صورتحساب‌های برق و مواد سوختی کارخانه را بررسی کنیم و ببینیم در یک دوره زمانی مشخص چقدر انرژی مصرف شده است، سپس باید حجم تولیدات کارخانه را محاسبه کنیم و ببینیم در همان مدت، چه مقدار محصول تولید شده و برای هر محصول چقدر انرژی مصرف کرده‌ایم؟ نتیجه این محاسبه، یعنی میزان مصرف انرژی برای هر واحد تولید را شدت انرژی می‌نامیم. مطالعات نشان داده است که میزان شدت انرژی در کشور ما تقریباً سه برابر بیشتر از سایر کشورهاست، یعنی ما برای آنکه محصول مشخصی را در مقایسه با سایر کشورها تولید کنیم سه برابر بیشتر از انرژی استفاده می‌کنیم.
چهارمین مرحله آن است که اولویت‌ها را برای انجام دادن اصلاحات تعیین کنیم، یعنی به مسئولان کارخانه نشان دهیم که از کجا و از چه بخش‌هایی بهینه‌سازی مصرف انرژی را آغاز کنیم. آخرین مرحله آن است که هزینه‌های لازم برای انجام اصلاحات را براورد کنیم و تعیین کنیم که اگر کارخانه در این کار سرمایه‌گذاری کند چقدر در هزینه انرژی خود صرفه‌جویی خواهد کرد و در چه مدت سرمایه‌اش باز خواهد گشت. مجموعه این موارد به صورت یک گزارش و دستورالعمل مشخص به مسئول کارخانه ارائه می‌شود تا اصلاحات لازم را انجام دهد.

تعریف رفتار مصرف‌کننده
رفتار مصرف‌کننده از موضوعات جدید حوزه بازاریابی به‌شمار می‌رود. اولین کتب در این‌باره در دهه 1960 تألیف شده است، اما سابقه این موضوع به پیشتر برمی‌گردد. به عنوان نمونه، می‌توان به دهه 1950 اشاره کرد که ایده‌های فروید توسط بازاریابان مورد استفاده قرار گرفت. رفتار مصرف‌کننده موضوعی بحث‌انگیز و چالشی است که در برگیرنده افراد و آنچه خرید می‌کنند، چرا و چگونگی خرید آنها، بازاریابی و آمیزه بازاریابی و بازار است.
"ویلکی و سالمون" رفتار مصرف‌کننده را به‌این صورت تعریف کرده‌اند: فعالیت‌های فیزیکی و احساسی و ذهنی که افراد هنگام انتخاب، خرید، استفاده و دور انداختن کالا و خدمات در برای ارضای نیازها و خواسته‌های خود انجام می‌دهند.
در تعریفی دیگر، رفتار مصرف‌کننده این‌گونه تشریح شده است: مجموعه فعالیت‌هایی که مستقیماً در برای کسب، مصرف و دور انداختن کالا و خدمات صورت می‌گیرد. این فعالیت‌ها شامل فرایند تصمیماتی است که قبل و بعد از این اقدامات انجام می‌پذیرند.
نکات کلیدی رفتار مصرف‌کننده
1. رفتار مصرف‌کننده برانگیخته است: به عبارت دیگر رفتار مصرف‌کننده عموماً در راستای رسیدن به هدفی خاص است.
2. رفتار مصرف‌کننده شامل فعالیت‌های زیادی است: ویژگی اساسی تعاریف ارائه شده از رفتار مصرف‌کننده، تمرکز بر فعالیت‌ها است. همچنین باید بین فعالیت‌های عمدی و تصادفی تمایز قایل شد. برخی از فعالیت‌ها مانند صحبت با مشتری و تصمیم خرید، رفتارهای عمدی هستند. در مقابل مواقعی پیش می‌آید که فردی که برای خرید کالای خاصی وارد فروشگاه شده است چیز دیگری را که قصد خرید آن را نداشته خریداری می‌کند.
3. رفتار مصرف‌کننده یک فرایند است: مباحث انتخاب، خرید، استفاده و دور انداختن کالا بر فرایندی بودن رفتار مصرف دلالت می‌کنند. به‌طور کلی فرایند رفتار مصرف‌کننده سه مرحله مرتبط فعالیت‌های قبل از خرید، فعالیت‌های ضمن خرید و فعالیت‌های بعد از خرید را در برمی‌گیرد.
4. رفتار مصرف‌کننده از نقطه نظر زمانی و پیچیدگی متفاوت است: منظور از پیچیدگی تعداد فعالیت‌ها و سختی یک تصمیم است. دو ویژگی زمانبری و پیچیدگی با هم در ارتباط مستقیم هستند یعنی با ثابت در نظر گرفتن بقیه عوامل هر چه تصمیمی پیچیده‌تر باشد، زمان بیشتری صرف آن خواهد شد.
5. رفتار مصرف‌کننده شامل نقش‌های مختلفی است: حداقل سه نقش عمده در فرایند رفتار مصرف‌کننده وجود دارد. که عبارتنداز:
* تأثیرگذار
* خریدار
* استفاده‌کننده
1. رفتار مصرف‌کننده تحت تأثیر عوامل خارجی است: رفتار مصرف‌کننده تا حد زیادی از نیروهای خارجی مانند فرهنگ، گروه‌های مرجع، خانواده و... تأثیر می‌گیرد.
2. رفتار مصرف افراد مختلف باهم متفاوت است: افراد مختلف بواسطه تفاوت‌های فردی، رفتارهای مصرف مختلفی بروز می‌کنند. به همین دلیل است که بازاریابان اقدام به تقسیم بازار می‌کنند.

اهمیت مطالعه رفتار مصرف‌کننده
توسعه مطالعات رفتار مصرف‌کننده، نتیجه چرخش فلسفه بازاریابی از گرایش تولید و محصول به گرایش فروش و سپس گرایش بازاریابی است. عوامل دیگری نیز در گسترش مطالعات رفتار مصرف‌کننده دخیل بوده‌اند که عبارتند از: سرعت زیاد معرفی محصولات جدید، چرخه‌های کوتاه‌تر عمر محصولات، افزایش جنبش‌های حمایت از مصرف‌کنندگان بوسیله گروه‌های خصوصی و سیاست‌گذاران عمومی، توجه به محیط‌زیست و رشد بازاریابی خدمات.
در چنین فضایی داشتن درک صحیح از مصرف‌کنندگان و فرایند مصرف، مزیت‌های متعددی را در بردارد. این مزیت‌‌ها شامل کمک به مدیران در برای تصمیم‌گیری، تهیه یک مبنای شناختی از طریق تحلیل رفتار مصرف‌کنندگان، کمک به قانون‌گذاران و تنظیم‌کنندگان برای وضع قوانین مربوط به خرید و فروش کالا و خدمات و در نهایت به مصرف‌کنندگان در برای تصمیم‌گیری بهتر است. رفتار مصرف‌کننده در طراحی کمپین‌های تبلیغاتی نیز نقشی حیاتی ایفا می‌کند. با علم به نحوه رفتار مخاطبان است که می‌توان رسانه و پیام مناسب را انتخاب کرد. به علاوه مطالعه رفتار مصرف‌کننده می‌تواند در فهم عوامل مربوط به علوم اجتماعی که رفتار انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، به ما کمک کند. بر این اساس تحلیل رفتار مصرف‌کننده در مواردی همچون طراحی آمیخته بازاریابی، بخش‌بندی بازار و تعیین موقعیت و متمایزسازی محصول نیز امری لازم و حیاتی است.
تحلیل و مطالعه رفتار مصرف‌کننده به دنبال پاسخ سؤالات زیر است:
1. مردم چگونه از نیازشان به کالا یا خدماتی خاص، آگاه می‌شوند؟
2. مصرف‌کنندگان، کالا یا خدمات خود را چگونه پیدا می‌کند؟
3. مصرف‌کنندگان، انتخاب نهایی را چگونه انجام می‌دهند؟
4. وقتی کالا یا خدمت شما ارائه می‌شود، چه اتفاقی می‌افتد ؟
5. محصول شما چگونه انتخاب می‌شود؟
6. پول محصول شما چگونه پرداخت می‌شود؟
7 . محصول شما چگونه ذخیره می‌شود؟
8 . محصول شما چگونه جابجا می‌شود؟
9 . مشتریان چگونه از محصول شما استفاده می‌کنند؟
10. مشتریان، هنگام استفاده از محصول شما به چه کمکی نیاز دارند؟
11. آیا امکان پس دادن یا معاوضه وجود دارد؟ علل آن چیست؟
12. محصول شما چگونه تعمیر یا سرویس می‌شود؟
13. هنگامی که محصول شما مصرف شده ویا کاربرد آن تمام شود، چه اتفاقی می‌افتد ؟

دیدگاه‌های پژوهشی رفتار مصرف‌کننده
یکی از مشخصه‌های کلیدی رفتار مصرف‌کننده، پایگاه تحقیقاتی آن است. تحقیقات انجام شده در این زمینه، رفتار مصرف‌کننده را به سه جنبه تقسیم می‌کنند. این تقسیم‌بندی، راهنمایی است در این مورد که چگونه بیندیشیم و عوامل مؤثر در رفتار اکتسابی مصرف‌کننده را چگونه شناسایی کنیم.
1. دیدگاه تصمیم‌گیری: در طول دهه 1970 و اوایل 1980، پژوهشگران بر این نظریه که مصرف‌کنندگان تصمیم گیرندگانی عقلایی هستند، تمرکز داشتند. ریشه‌های این رویکرد در روان‌شناسی شناختی و اقتصاد قرار دارد. در این رویکرد بررسی می‌شود که مصرف‌کنندگان چگونه به وجود یک مسئله پی می‌برند و در خلال سلسله مراحلی سعی در حل منطقی آن می‌کنند. این مراحل شامل تشخیص مسئله، تحقیق، ارزیابی به دلیل، انتخاب و ارزیابی بعد از اکتساب است.
2. دیدگاه تجربی: در این دیدگاه فرض بر این است که مصرف‌کنندگان گاهی براساس تصمیم‌گیری کاملاً عقلایی خرید نمی‌کنند. در مقابل گاهی آنها برای سرگرمی، خیال‌پردازی و هیجانت و احساسات مبادرت به خرید کالا و خدمات می‌کنند. ریشه‌های این دیدگاه در روان‌شناسی انگیزشی و همچنین حوزه‌های جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی است. محققانی که دیدگاه تجربی را به خدمت می‌گیرند از روش‌های تفسیری تحقیق استفاده می‌کنند. مفسرین برای کسب فهمی از فرایند مصرف حتی به ثبت فرهنگ عامه و سنت‌های جامعه نیز می‌پردازند.
3. دیدگاه رفتاری: در این دیدگاه فرض بر این است که نیروهای قوی محیطی مصرف‌کننده را به سمتی سوق می‌دهند که او بدون احساسات و یا باورهای قوی از پیش ساخته شده اقدام به خرید یک محصول نماید. در این هنگام مصرف‌کننده از طریق فرایند عقلایی تصمیم‌گیری یا متکی‌بر احساسات، اقدام به خرید محصول نمی‌کند. در عوض خرید او ناشی از تأثیر مستقیم رفتار از طریق نیروهای محیطی مانند ابزارهای ارتقای فروش، هنجارهای فرهنگی، محیط فیزیکی و یا فشارهای اقتصادی است.

نتیجه‌گیری
در سال‌های اخیر، نوعی آگاهی و توجه به افزایش بی‌رویه مصرف انرژی و وجود محدودیت‌های متعدد در توسعه منابع تولید سبب شده است که در مورد راهکارهای کاهش مصرف انرژی، مطالعاتی همه‌جانبه‌ درسطح جهان صورت‌پذیرد و در عین حال، به روند توسعه و رشد کشورها لطمه‌ای وارد نیاید. در این راستا صنعت برق که از صنایع زیربنایی کشور است باید مورد توجه قرار گیرد. احداث تاسیسات تولید، انتقال و توزیع انرژی الکتریکی نیاز به سرمایه‌ای سنگین و صرف زمان طولانی دارد. نظیرا، حداقل زمان لازم برای احداث یک نیروگاه 3 سال است و برای اینکه یک کیلووات برق به مصرف کننده برسد، صدها دلار سرمایه لازم دارد. بنابراین با یک کیلووات صرفه‌جویی در مصرف برق مقدار زیادی در هزینه و زمان صرفه‌جویی می‌شود.
در کشورهای در حال توسعه عوامل جبری از جمله رشد سریع جمعیت، توسعه شهرنشینی، افزایش سطح زندگی و رفاه، توسعه صنعتی و تجاری موجب شده است که ضرورتاً دامنه مصرف انرژی گسترش یابد. در چنین کشورهایی در عین نیاز به توسعه سریع در ابعاد مختلف زندگی با توجه به تنگناها ناگزیر باید در برای منطقی ساختن و نیز صرفه‌جویی مصرف انرژی اقدام و چاره‌جویی شود. افزایش سطح زندگی و توسعه صنعت و در نتیجه رشد تولید ناخالص ملی هر کشوری بصورت سریع و تزایدی دامنه مصرف انرژی را گسترده‌تر می‌سازد. از این‌رو در کنار مسائل مهندسی و فن‌آوری‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی باید در زمینه فرهنگ‌سازی از طریق آموزش و اطلاع‌رسانی نیز فعال بود به‌گونه‌ای که جامعه در حال توسعه خود را به صورت منطقی در برای مصرف بهینه و کاهش مصارف زائد و جلوگیری از اتلاف انرژی هدایت کنیم بدون آنکه به رشد متناسب اقتصادی و اجتماعی لطمه‌ای وارد سازیم.
در حال حاضر راهکارهای متعددی برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی مطرح شده است که عمدتاً در چهار گروه اصلی فنی مهندسی، اقتصادی، حقوقی و فرهنگی دسته‌بندی می‌شوند که در اینجا به چند مورد اشاره می‌شود.
می‌دانیم که تغییرات بار مصرفی نسبت به یک دوره زمانی مشخص نظیر ساعت، روز، ماه و سال را منحنی بار می‌نامند. الگوی زمانی مصرف در گروه‌های مختلف مصرف‌کنندگان تا حد زیادی مشابه است و در منحنی روزانه منجر به ایجاد قله (Peak) و یا در دره (Valley) می‌شود. یعنی در زمان‌هایی مصرف بالاست و در زمان‌های دیگر مصرف کمتر است. در ساعات دره امکانات تولیدی باحداکثر ظرفیت کار می‌کنند و بعضاً می‌شود و نیاز به سرمایه‌گذاری برای ظرفیت‌های جدید را کاهش می‌دهد.
فرایند برنامه‌ریزی برای اعمال مدیریت مصرف به دو سطح تقسیم می‌شود.
1. برنامه‌ریزی راهبردی که تعیین‌کننده چهارچوب اصلی برنامه است.
2. برنامه‌ریزی منابع سمت مصرف و تولید که در برگیرنده جزئیات برنامه است.
بعضی از روش‌هایی که می‌توان در زمینه مدیریت مصرف اعمال کرد به‌این قرار است:
* پیک‌سایی (Peak Clipping) کاهش پیک بار شبکه را دنبال می‌کند به‌طوری که ظرفیت ذخیره چرخان شبکه افزایش یابد نیاز به احداث نیروگاه‌های جدید کاهش پیدا می‌کند.
* دره‌زدایی (Valley Filling) افزایش بار شبکه در ساعات کم باری را دنبال می‌کند.
* جابجایی بار (Load Shifting) دو هدف قبلی را با هم دنبال می‌کند.
* انعطاف‌پذیر کردن منحنی بار (FlexibleLood Shape) عرضه انشعاب‌های برق با قابلیت اطمینان پایین و ارزان را دنبال می‌کند به‌طوری که فروش انرژی به مشترکین فعلی کاهش بیابد و بدون احداث ظرفیت‌های جدید، امکان عرضه انشعاب به مشترکین جدید فراهم شود.
برخی از راهکارهای اجرایی اعمال مدیریت مصرف در بخش‌های مختلف به قرار زیر است:

* خانگی، تجاری، عمومی:
* استفاده از لامپ‌های کم‌مصرف و پربازده بجای لامپ‌های رشته‌ای
* عدم استفاده از وسایل پرمصرف در ساعات اوج مصرف
* محدودیت ساعات کار اصناف

* صنعتی:
* استفاده از کنتورهای دو یا چند تعرفه
* برنامه‌ریزی برای انتقال پاره‌ای از تعمیرات به ساعات پیک بار
* استفاده از سیستم گرمایش دو سوختی
* سیستم اولویت‌دهی بار
* برنامه‌ریزی مجدد فرایند تولید
* ذخیره‌سازی انرژی. سرما و مواد میانی فرایند
* استفاده از نیروگاه اختصاصی
* نصب خازن در صنایع برای کاهش تلفات شبکه
* حذف مراحل اصنافی در روند تولید

* کشاورزی: با احداث استخر و مخازن آب، کشاورزان محترم می‌توانند درساعات کم باری که معمولاً ساعات اولیه روز است آب مورد نیاز را ذخیره و در ساعات اولیه شب استفاده کنند همچنین اصلاح و افزایش بازدهی تجهیزات نصب شده موجود تأثیر مثبتی در مصرف صحیح برق دارد.
در هر حال پتانسیل‌های قابل توجه در خصوص بهینه‌سازی مصرف انرژی الکتریکی در بخش‌های مختلف مصرف وجود دارد و اجرای روش‌های مدیریت مصرف نیازمند یک عزم ملی و مشارکت همگانی است. که امید است با تکیه بر باورهای اعتقادی و فرهنگ ملی، این مهم هر چه سریعتر و کامل‌تر به مرحله اجرا در آید.
به‌این منظور، در راستای مدیریت صحیح مدبرانه مصرف در هر یک از سطوح فوق، راهکارهایی ارائه می‌شود:

1 . سطح فردی
* تغییر باورهای افراد از “مصرف متعارف و مورد نیاز” و “چگونگی درست مصرف کردن”.
* آشنایی با روش‌های صرفه‌جویی در مصرف (بویژه در مورد مصرف انرژی)
* پرهیز از تجمل‌گرایی و رفاه زدگی.
* پرهیز از چشم و هم چشمی در خرید اموال و اقلام مصرفی و تزیینی (اسباب و اثاثیه منزل).
* آشنایی با آسیب‌ها و زیان‌های ناشی از مصرف بی‌رویه بر اقتصاد کشور و منابع ملی.
* تعهد و خویشتن داری (تقوا) شخصی و مقابله با وسوسه‌های نفسانی و هوس‌پروری (بویژه در تجمل‌گرایی).
* خرید مایحتاج منزل به میزان لازم و متعارف و در حد استفاده معقول و متعادل.
* استفاده مشترک خانوادگی از وسایلی که جنبه شخصی ندارند و می‌توان مشترک استفاده کرد. نظیر: خودرو، کامپیوتر و وسایل صوتی و تصویری.
* درک این حقیقت که مصرف بی‌رویه و نابجای ثروت‌های خدادادی، باعث تباهی نعمت‌های الهی و خیانت به آیندگان است.

2 . سطح سازمانی
* پرهیز از برگزاری سمینارها، همایش‌ها و جلسات کوچک و بزرگ غیرضروری و ناکارامد.
* پرهیز از ریخت و پاش‌های بی‌رویه و تشریفاتی و پذیرایی‌های اشرافی حتی در همایش‌ها و جلسات ضروری.
* پرهیز از سفرهای داخلی و خارجی غیرضروری با هزینه‌های دولتی و سازمانی.
* پرهیز از به‌کاربردن وسایل قیمتی و تزیینی و اثاثیه و مبلمان اشرافی در اتاق کار مدیران یا کارکنان.
* تکریم ارباب رجوع و رسیدگی به مشکل او در کوتاه‌ترین زمان ممکن (صرفه‌جویی در وقت، انرژی و امکانات).
* ایجاد سیستم‌های اتوماسیون اداری در سازمان‌ها و ادارات به منظور جلوگیری از مصرف بی‌رویه تجهیزات و ملزومات اداری.
* استفاده از نیروی انسانی ماهر و کارامد (بویژه در امور تخصصی و مدیریت‌ها) به منظور پرهیز از آزمون و خطا و دوباره‌کاری و صرفه‌جویی در وقت و هزینه (بهره‌وری بیشتر).
* برنامه‌ریزی دقیق و بودجه‌بندی منصفانه و پرهیز از پروژه‌ها و برنامه‌های پرهزینه و کم بازده.
* دقت و وسواس در تصمیم‌گیری‌های کلان سازمانی که مستلزم صرف هزینه‌های سنگین است.
* حذف تشریفات مازاد اداری و هزینه‌های جاری غیرضروری نظیر: خرید انواع و اقسام روزنامه‌ها و مجلات برای هر یک از دفاتر به صورت روزانه، جلسات و نشست‌های غیرضروری با پذیرایی‌های سنگین، اختصاص خودرو و راننده برای هر یک از مدیران به‌طور جداگانه و...
* عدم حضور کارکنانی که نیاز به ماندن آنها نیست (در ساعات غیراداری) به برای گرفتن اضافه کار و... که این امر علاوه‌بر اتلاف وقت آنان، مستلزم صرف هزینه‌های زاید از جمله آب، برق، گاز، تلفن و... است.
* ادغام واحدها یا بخش‌های موازی در چارت تشکیلاتی سازمان‌ها و ادارات دولتی که علاوه‌بر چابک‌سازی و کارامدی بیشتر آنها، از دوباره کاری و صرف هزینه‌های فراوان نیروی انسانی و تجهیزات مازاد جلوگیری می‌کند.

3. سطح ملی
* جلوگیری از هدر رفتن آب، برق، گاز و سایر سرمایه‌های ملی به علت فرسودگی شبکه انتقال و توزیع و یا عدم ذخیره‌سازی مناسب آنها.
* ساماندهی توزیع یارانه‌ها به کالاهای اساسی و انرژی مصرفی براساس استاندارد میزان مصرف سرانه و پرداخت هزینه مازاد مصرف توسط خود افراد.
* فرهنگ‌سازی برای مصرف متعادل و منطقی و ایجاد الگوی صحیح مصرف در جامعه از طریق آموزش و پرورش، رسانه‌ها و... بویژه از طریق سینما و تلویزیون در فیلم‌ها و سریال‌ها.
* وضع قوانین و مقررات لازم برای اجرای الگوی صحیح مصرف در جامعه و پرهیز از مصرف بی‌رویه.
* برخورد قانونی با متخلفان و تضییع کنندگان منابع و منافع ملی.
* ساماندهی تبلیغات تجاری و بازرگانی رسانه‌ها که خود مروج فرهنگ تجمل‌گرایی و مصرف زدگی‌اند.
* تسریع در پروژه‌های زیربنایی که می‌توانند به ذخیره‌سازی انرژی و منابع طبیعی کمک کنند، نظیر سدسازی، راه‌اندازی پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی، بشکه‌های انتقال و توزیع آب، گاز، برق، نیروگاه‌های هسته‌ای و...
* تولید و توزیع کالاهایی که می‌توانند در مصرف جامعه صرفه‌جویی ایجاد کننده نظیر لامپ‌های کم مصرف
* اجرای آیین‌نامه‌ها و مقررات مهندسی که به بهینه‌سازی ساختمان‌ها در مصرف انرژی کمک می‌کنند.
* نظارت دقیق بر تولید کالاهای اساسی نظیر نان، گوشت، برنج، روغن، شکر، سیفی‌جات، میوه‌جات و... با کمترین ضایعات و استفاده از روش‌های مکانیزه در تولید این محصولات به منظور افزایش تولید با حداقل هزینه ممکن و کیفیت مطلوب.
* استفاده بیشتر و بهتر از مواد قابل بازیافت در تولید محصولات جدید و کاهش آلودگی‌های محیطی.
* اعمال ممنوعیت‌های قانونی و بودجه‌ای برای سفرهای غیرضروری و همایش‌ها و اجلاس‌های ناکارامد دستگاه‌های دولتی.
* نظارت بر میزان انرژی مصرفی توسط اصناف، بازار و مشاغل آزاد و اعمال برخوردهای قانونی با مسرفین (بویژه در مورد آب و برق).
* دقت در خاموشی چراغ‌های معابر عمومی، بزرگراه‌ها و خیابان‌ها پس از روشنایی هوا و چراغانی‌های پیوسته کوچه‌ها و محله‌ها در جشن‌ها و مناسبت‌ها.
گفتنی است که موارد یادشده، تنها بخشی از اقدامات و راهکارهای اجرایی برای “مدیریت مدبرانه مصرف” در سطوح مختلف فردی، سازمانی و ملی است و موارد بسیار دیگری را نیز می‌توان به‌آنها افزود.
امید که با اجرای راهکارهای لازم در سطوح مختلف، بتوانیم به این شعار جامه عمل پوشانده و با “حرکت به سوی اصلاح الگوی مصرف” گام‌هایی مؤثر در راه پیشرفت و توسعه جامعه اسلامی‌ خود برمبنای عدالت و ایمان برداریم.


منابع:
1. بگز، کلایو "انرژی: مدیریت، عرضه و بهینه‌سازی مصرف" مترجمان امیرعباس صدیقی، حسین فرخ‌مآل؛ [برای سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور]، تهران: نزهت: نگاه شرقی سبز، 1384.
2. معظمی، منصور "بررسی الگوی مصرف انرژی کشور [پایان‌نامه] "استاد راهنما محمدتقی بیگدلی؛ استاد مشاور غلام‌رضا شیرازیان، اسفندیار کریم‌زادگان (کارشناسی ارشد): مدیریت دولتی، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی، 1372.
3. "ممیزی انرژی برای صنعت" [تهیه‌کننده] دفتر بهینه‌سازی مصرف انرژی؛ مترجم مهندسین مشاور ره‌شهر، تهران: وزارت نیرو، امور انرژی، 1376.
4. وزیری هامانه، کاظم، "بررسی نقش یارانه در مصرف انرژی کشور و ارائه الگوی بهینه مصرف انرژی‌های هیدروکربوری [پایان‌نامه]" استاد راهنما هوشنگ مؤمنی، استاد مشاور اسفندیار کریم‌زادگان (کارشناسی ارشد): مدیریت دولتی، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی، 1376
5. قلی‌پور سلیمانی، علی، "مصرف‌کنندگان چگونه رنگ‌ها را انتخاب می‌کنند؟" مدیریت، ش131،132 فروردین و اردیبهشت 1387